Кредиты

Несие – ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып табылады. «Кредит» сөзі латынша «kreditum» - «қарыз», «несие»; «kredo» - «сенемін» деген мағына беретін сөзден шығады. Ол экономикалық дәреже ретінде әр түрлі экономикалық қоғамдарда қызмет етеді. Ол тауар өндірісінің пайда болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда болады. Несие қатынастары ақша қатынастары сияқты үнемі даму үстінде болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулетті топтарынан мүліксіз шаруалар мен кәсіпкерлерге тұтыну мұқтаждығы мен қарыздарды өтеу үшін ұсынылған. Тауар - ақша қатынастарының дамуымен несие ақша түріне көшті.

Жалпы несиені екі үлкен топқа бөлуге болады: коммерциялық және банктік.

Коммерциялық несие — бұл вексель айналымының пайда болуына себеп болған, экономикадағы несиелік қатынастардың алғашқы нысаны. Несиенің бұндай нысанының басты мақсаты — тауарлардың өту үдерісін жеделдету, сондай-ақ одан пайда табу.

Банктік несие — бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларга ақшалай турде берілетін несиені білдіреді.

Несиенің түрлері коммерциялық және банктік несиеден туындайды.

Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді. Оларды мынадай белгілеріне байланысты жіктейді:

I. Қарыз алушылар категорияларына қарай:

1. Қаржылық институттарга берілетін несиелер:

• макқатты қорларға;
• банктерге;
• қаржы-несиелік мекемелеріне.

2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:

• өнеркәсіп салаларына;
• ауыл шаруашылығына;
• саудаға;
• дайындау ұйымдарына;
• жабдықтау-сату ұйымдарына;
• кооперативтерге;
• жеке кәсіпкерлерге.

3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.

II. Мерзіміне қарай:

• қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
• орта мерзімді (1 жылдан 3 —5 жылға дейін);
• ұзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).

III. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:

• негізгі қорларға жұмсалатын;
• айналым қаражатына жұмсалатын.

IV. Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:

1. Қамтамасыз етілген:

• кепіл-хатпен;
• кепілдемемен;
• кепілдікпен.

2. Сақтандырылған.

3. Қамтамасыз етілмеген.

V. Қайтарылу дәрежесіне қарай:

1. Стандартты несие - қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмән жоқ несиелер;

2. Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несиелер. 

3. Үмітсіз несиелер - қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі еткен ссудалар шотына жазылған несиелер.

VI. Несиелеу валютасына қарай:

• ұлттық валютамен;
• шетел валютасында.

VII. Берілу шартына қарай:

• Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және тұрмыстық қызметтерді өтеуге берілетін несие.

Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге ала отырып, ұзақ мерзімге берілетін несие.

Халыққа берілетін ипотекалық несиені үш түрге бөлуге болады:

1. 1.тұрғын үй құрылысына арналған жерді сатып алуға берілетін ипотекалық несиелер;
2. 2.тұрғын үй құрылысына және қайта құруға берілетін ипотекалық несиелер;
3. 3.тұрғын үйді сатып алуға берілетін ипотекалық несиелер.

VIII. Несиелеу объектісіне қарай:

• меншікті айналым қаражаттарын толықтыруға;
• материалдық запастар жиынтығы мен өндіріс шығындарына;
• сыртқы экономикалық қызметке байланысты тауарларды экспорттау мен импорттауға;
• азаматтардың жеке қызметтері үшін шикізаттар, материалдар, құралдар және басқа да мүліктер алуына;
• ломбардтық, кепілдік және ссудалық операцияларға;
• театрлар және демалыс үйлерінің кірістері мен шығыстары арасындағы маусымдык үзілістерге;
• күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
• тез әтелетін тиімділігі жоғары шараларға.

Қазақстандықтарда 11 миллион несие бар екен. Егер сіздің өзіңізде болмаса, яғни, басқаларда екі немесе үш несиеден бар. Бірінші кредиттік бюро өткен жылдың қорытындысына арналған сараптамалық дайджест жариялапты. Енді соған назар аударып көрсек.

Қазақстандық несие алушы, кредитінің сомасы 519 мың теңге болғанда, орташа есеппен банктерге 904 мың теңге қарыз екен. Адамдар ынталы түрде несие алады, әсіресе тұтыну тауарларын немесе автомобиль алуға әуес, ал енді уақытында қайтаруға келгенде асыға қоймайды.

Қазақстандықтардың қарыздары бойынша қалай төлейтіндері туралы Бірінші кредиттік бюро өзінің ақпараттық - сараптамалық дайджесінде кеңінен тоқталған. Бұл құжатта Қазақстанның жиынтық кредиттік қоржыны өткен жылы 23 триллион теңгеден көп соманы құраған. Жеке тұлғалардың кредиттері бойынша жиынтық несие берешектері 6 трлн теңге белгісінде тұрақтады, ал бизнес - несиелер бойынша – 17,2 трлн теңге. Сонымен қатар кредиттер саны желтоқсанда 1,8%-ға және қорытындысында 11,6 теңге құрап, жыл басынан бері 24,8%-ға өскен (1-диаграмма).

‘Бірінші кредиттік бюроның мәліметтеріне сәйкес.